Temat: Słownictwo o ograniczonym zasięgu. Sposoby wzbogacania słownictwa.
Język ogólny cechuje się dużym zróżnicowaniem,
wynikającym z rozmaitych przyczyn, na przykład
historycznych, środowiskowych, zawodowych. W związku z
tym niejednokrotnie posługujemy się
WYRAZAMI O OGRANICZONYM ZASIĘGU.
1. Archaizmy- wyrazy,
wyrażenia lub formy gramatyczne dziś nieużywane, a charakterystyczne dla
języka sprzed kilkudziesięciu lub kilkuset lat.
Archaizmy spotykane są zarówno w tekstach
dawnych, jak i współczesnych. Dzięki ich użyciu
wprowadza się odbiorcę
w atmosferę epoki i zwiększa realizm prezentowanych
wydarzeń
i przytaczanych dialogów.
Zapisz
definicję archaizmu.
Obejrzyj krótką prezentację:
W słowniku staropolskim znajdź znaczenia
niżej podanych archaizmów, wpisz je do zeszytu:
dziewierz
jątrew
świeść
szurza
świekra
zełwa
2.
terminy naukowe- wyrazy
charakterystyczne dla określonych dziedzin nauki
np.:
derywacja, immunologia, epigenetyka, transnacjonalizacja
Wykonaj zadanie 3 str. 302
3. środowiskowa języka,
zwana socjolektem- słownictwo, którym posługują się różne
grupy
społeczne i zawodowe, np. uczniowie, prawnicy, informatycy czy policjanci.
Przykład-
socjolekt programistów:
gumowe
kaczowanie
błąd
wściekłej dziewczyny
komentarze Ninja
programowanie sterowane strachem
pokemońska obsługa wyjątków
błąd z Loch Ness
Zrozumiałeś? Nie? Widocznie nie jesteś programistą! 😎
Wykonaj zadanie 5 str. 303
4. Wyrazy gwarowe
gwara- to mowa ludności wiejskiej z niewielkiego terytorium
(kilka lub kilkanaście wsi), różni się od języka ogólnego i mowy sąsiednich
okolic pewnymi cechami, np. słownictwem, pewnymi cechami fonetycznymi,
budową, składnią, np.: kartofle lub ziemniaki w języku narodowym - to
podhalańskie grule, pomorskie bulwy, śląskie knule.
Na
pewno zainteresują Was przykłady mowy z naszego regionu. Ciekawe, czy znacie
niektóre
wyrazy?
A
a było
mówić? - po co mówiłeś?
a ło -
zaprzeczenie lub wskazanie - tam
a nu jego
(jeho) - a niech to...
a skąd mnie
to wiedzieć?
a skąd wie?
- skąd wiesz?
abalasa -
żerdź
akuratny -
dokładny, pasujący
apiać - od
nowa, znów
apałonik -
chochla
B
bachor/bachur
- dzieciak
baciuszka -
ksiądz prawosławny
baćko -
ojciec, dziadek
badziewie -
coś bezwartościowego
baharka -
puszka
bajki -
wszystko dobrze, fajne
bajstruk -
nieślubne dziecko
baleja -
balia (dawniej używana do prania)
bałafiejka -
zupa byle jaka
banerka -
puszka
barabanić -
dobijać się do drzwi
baryk -
szafka z alkoholem
barłog -
nieposłane łóżko, bałagan na łóżku
batarejka -
latarka
bebzun -
duży brzuch
bełtać -
mieszać
berbelucha -
samogon, często kiepskiej jakości
bez tołku -
bez sensu
bladź,
bladzina - przekleństwo na kobietę
blin -
naleśnik
bokówka -
sień, komórka
bołbotać -
mówić niewyraźnie
bołtuny -
zepsute jaja
braznąć
drzwiami - stuknąć, trzasnąć
bułka chleba
bułka słodka
- drożdżówka
bum -
kloszard
buza - napój
jaglany, dawniej powszechny w Białymstoku
być wypiwszy
- wypić jeden, dwa kieliszki
C
cepeen -
stacja benzynowa
certolić się
- podchodzić ostrożnie
chabor -
łapówka
chachłacki -
prosty język
chcem
chlać - pić
lub jeść
chodzić w
arende - kraść z ogrodu
chołojec -
chłodnik
chutko -
szybko
ciort -
urwis
ciut, ciut -
troszeczkę
ciurma -
więzienie
czmuchać
-palić
czosnyk -
czosnek
D
dla mnie (i
inne konstrukcje z "dla")
daj mnie
denko -
deska do krojenia lub pokrywka
doktór/
doktórka
duje wiatr -
wieje duży wiatr
durak -
głupi
durnowaty -
głupi
durny ty -
głupi ty
dźwi - drzwi
dziażyć -
dużo pić (alkoholu)
E
empek -
autobus komunikacji wiejskiej
F
fajerka - na
płycie kuchennej
fanar -
siniak, limo
fifraczek -
żakiet
flek -
jedynka w szkole
G
gadzina -
wredny
garki -
garnki
giega -
szyja i dekolt
gdzie idzie?
- pytanie w trzeciej osobie
gnić - śmiać
się
golenie -
nogi
gutalina -
pasta do butów
H
had, hadztwo
- ohyda, obrzydliwa rzecz
Hajnołka -
Hajnówka
hajtać się -
brać ślub
halopa -
duża stopa
hapluczek,
hapluk - wieszak, haczyk
hatko -
nieładnie
hodować
włosy - zapuszczać włosy
huźdać się -
zamiast huśtać
I
ichny, ichni
- ich
idzie tu -
przyjdź tu, chodź tu
irunda -
błahostka
iść na chatę
iść pieszkom
- iść pieszo
iść z buta -
iść pieszo
J
jadaczka -
gęba
jajków
nakupił - kupił dużo jaj
job twaju
mać, job twaju w baraban, jobów nasadzić - przekleństwa
jucha - krew
judzić się -
drażnić
K
kacap -
obraźliwie o prawosławnym
karczyk -
karczek
kartacze -
pyzy z mięsem
kartofla -
ziemniak
kiego? -
czego?
kiendy? -
którędy?
kindziuk -
regionalna wędlina
kitrać -
chować
kleić durnia
- udawać
klekotun -
bocian
kłaść buty -
wkładać buty
kocik -
kotek
kogo? - kto
tam?
komedia
czysta - ale heca
komosa -
lebioda
komputerek -
kalkulator
kontrol
kordła
kozytkać -
łaskotać
któren? -
który?
kułak -
pięść
krejzega -
piła
krynka -
każda woda mineralna
kupywać
kwas -
chłodnik
L
lelak -
niedorajda
lorety -
rolety
lubiejo -
lubią
letko -
lekko
lubiwka -
nazwa wędliny robionej m.in. z wątróbki
Ł
ło - o -
przy geście Kozakiewicza
łoj - oj
łazuga -
włóczęga
M
malować
włosy - farbować
miasto - w
znaczeniu centrum
miniuta
mleko siadłe
- zamiast zsiadłe
musi -
pewnie
maszyna -
samochód
N
na abarot -
na odwrót
na zad - do
tyłu
na ułady -
na skróty
na zahumenu
- za stodołą
nachlać się
- napić, najeść
napchać
kałdun - najeść się
nastojka -
nalewka
nie-e
niehadliwy -
nie brzydzący się
nieracha -
niechluja
nietołkowny
- nierozgarnięty
nu - tak
nyje - mdli
nytko - mdło
O
o tak o -
właśnie tak
obuć się -
nałożyć buty
oczadział -
ogłupiał
odwieźć do
Choroszczy - gdy ktoś wariuje
odzienie -
ubranie
odwietki -
wizyta u młodej matki
ołatki -
placki
P
pacan -
smarkacz
paniał? -
pojąłeś?
papcie -
kapcie
parszuk -
prosiak
paszoł - idź
sobie..
pazłotko -
sreberko
picernia -
pizzeria
pierszo - na
początku, jako pierwsze
pioko oczy -
pieką oczy
plajster,
plajstry - plaster
plita -
płytka kuchena
po czemu? -
za ile?
pomarańcz -
zamiast pomarańcza
popiołka -
popielniczka
poszła w
buraki, poszła w czortu, - niezbyt miłe idź sobie
poszłem
prodziż
przechełtać
- uprać w rękach
przepadziwy
- pazerny
R
radyska -
rzodkiewka
razdziawa -
gapa
renglody -
renklody
robaczliwy -
robaczywy
roweryk
rozbuwać się
- zdejmować buty
rozdziawić -
otworzyć szeroko
rozdziewać
się - rozbierać się
rozzuć się -
zdjąć buty
rubaszka -
koszulka
rugać się -
przeklinać
ruski
rok/miesiąc - długo
rynek - w
znaczeniu bazar
S
sałepa -
ofiara
sało -
słonina
samo wstałem
- właśnie wstałem
sauteson -
salceson
se - sobie
sikun -
młody chłopak
skąd
znalazłeś? - zamiast gdzie znalazłeś?
skolzać -
ześlizgiwać
sokać - ssać
(np. smoczek)
solka
cytrynowa - kwasek cytrynowy
suczeć się -
tłuc się, gmerać
szałaj bałaj
- nie wiadomo co
szeptucha -
wiejska znachorka
szerść -
sierść
szmula -
kobieta lekkich obyczajów;
Ś
śledzi -
śledzie
śledziki -
jako mieszkańcy Białegostoku
ścichnij -
zamilcz
śrubstak –
imadło
T
tarifa -
taksówka
tarkować -
trzeć
tatowy -
ojca
tak o -
właśnie tak
tamaj o -
tam
tera - teraz
tędyk owędyk
tołkanica -
tłuczone ziemniaki ze skwarkami
toż to -
przecież to
tusić mięso,
marchewkę
U
ukatrupić -
zabić
upiokę
ustał -
zatrzymał się
W
w kibini
fini
w kibini
maciery
waserwaha -
poziomica
wewiórka
weź idź
wiszczeć -
krzyczeć
wiszni -
wiśnie
wołoczebne -
prezent od matki chrzestnej (może być jajko wielkanocne)
wsiadszy
wsio ryba -
wszystko jedno
wtrancać się
wyłanczać
światło
wytrząchać -
wytrząsać
Wysoki
Mazowieck/ Mazowieck/ Wysokomazowieck
wziąść
Z
zaiwaniać -
ciężko pracować
zaiwanić -
ukraść
załamać
gałązką - wyjść z domu niewiadomo dokąd
zamaniło -
zamarzyło
zapluszczyć
oczy - zamknąć oczy
zapojka -
coś, czym zapija się toasty
zaprzeć
drzwi - zamknąć na klucz drzwi
zara - zaraz
zasynać -
zasnąć
zgiergielało
- na określenie jedzenia, które wystygło
zgnić -
uśmiać się
Ż
żulik -
chuligan
żeb cię -
niech cię...
żywina -
zwierzęta hodowlane
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz